Hanumanji motivating Angada

സീതാദേവിയെ ഒരുമാസത്തിനുള്ളിൽ പോയി കണ്ടുപിടിക്കുവാൻ ആകാതെ തിരിച്ചുവന്നാൽ സുഗ്രീവനാൽ വധം നിശ്ചയം.. അത് സുഗ്രീവാജ്ഞയായിരുന്നു. വളരെയധികം ദിവസങ്ങൾ കഴിഞ്ഞുപോയിട്ടും സീതാദേവിയെ കണ്ടുപിടിക്കുവാൻ കഴിയാഞ്ഞതിൽ ദു:ഖിച്ച് വാനരന്മാർ ഇരിക്കുമ്പോൾ ബാലിയുടെയും താരയുടെയും മകനായ അംഗദൻ വിഷാദത്തോടെ ഓരോന്ന് പുലമ്പിക്കൊണ്ടിരുന്നു. ദുഃഖം വരുമ്പോൾ വാസ്തവത്തിലുള്ളതായിരിക്കില്ല മനസ്സിലാക്കുന്നത്, ഓരോന്ന് വിചാരിച്ചു കൂട്ടി വലുതാക്കി സ്വയം പഴിച്ചും മറ്റുള്ളവരെയും സാഹചര്യത്തെയും കുറ്റപ്പെടുത്തിയും വിഷമം കൂട്ടിക്കൊണ്ടിരിക്കും. തന്റെ അച്ഛനായ ബാലിയെ വധിച്ചത് ശ്രീരാമനായതിനാൽ അംഗദൻ പറയുകയാണിവിടെ, സീതാദേവിയെ കണ്ടുപിടിക്കാനാവാതെ തിരിച്ചു ചെന്നാൽ സുഗ്രീവൻ വധിക്കും, രാമകാര്യം സാധിക്കാതെ മടങ്ങുകിൽ രാമൻ തന്റെ ശത്രുവായ ബാലിയുടെ മകനെയും അതുപോലെ വധിക്കും, തന്റെ സഹോദരനായ ബാലിയുടെ ഭാര്യയെ നാണമില്ലാതെ ഭാര്യയായി വച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന നാണം കേട്ട പാപിയായ രാജാവ് സുഗ്രീവൻ തന്റെ ആജ്ഞ പാലിക്കുവാൻ ഒട്ടും മടിക്കില്ല. അതുകൊണ്ട് ഒരു കാരണവശാലും ഞാനാപരിസരത്തേക്കുപോലും വരുന്നില്ല, നിങ്ങളെല്ലാവരും വേണമെങ്കിൽ പോയിക്കോളൂ - എന്ന് അർത്ഥമില്ലാതെ ഓരോന്ന്പുലമ്പുന്ന അംഗദനെ സമാധാനിപ്പിക്കുവാൻ മറ്റു വാനരന്മാർ പറഞ്ഞു. നീ ഇങ്ങനെ വിഷമിക്കരുത്. ഞങ്ങളും നിന്നെപ്പോലെ തന്നെ ദു:ഖിച്ചിരിക്കുകയാണ്, നിന്നെ രക്ഷിക്കുവാൻ ഞങ്ങളൊക്കെയില്ലേ? 

സ്വയംപ്രഭാഗതി തുടങ്ങുന്ന ഭാഗത്ത്‌ പറയുന്നുണ്ടല്ലോ അജ്ഞാനാന്ധകാരത്താൽ സംസാരാരണ്യത്തിൽ വന്നുപെട്ടപ്പോൾ അന്തരാദാഹവും വളർന്നു തളർന്നപ്പോൾ മുൻപിലൊരു ഗുഹ കാണുവാനായി, എന്ന്. ഗുഹയിലെ ശുദ്ധജലം മുൻപേ കണ്ടുപിടിച്ചു രുചിച്ചു പറന്നുപോയ ഹംസങ്ങളും (നിത്യമേത് അനിത്യമേത്; ആത്മ-അനാത്മ വിവേകമുള്ളവരാണ് ഹംസങ്ങൾ; അതുപോലെ തന്നെ പരമഹംസന്മാരും) അന്തർദാഹം വളർന്നവർക്ക് വഴികാട്ടികളായി. അവരുടെ ദർശനം ഉണ്ടായതും ചിത്തശുദ്ധിയുള്ള, സേവനാഭാവമുള്ള, ഭക്തനാം വായുപുത്രന് നല്ല ജലം (അറിവ്) അതിലുണ്ടെന്നു ബോദ്ധ്യമായി. ആചാര്യനെപ്പോലെ വാനരന്മാരോട് പറഞ്ഞു
'നല്ല ജലം ഇതിലുണ്ടെന്ന് നിർണ്ണയം,
എല്ലാവരും നാം ഇതിലിറങ്ങീടുക"
മുന്നിലായി ഹനുമാൻ നടന്നു, പിന്നിലായി മറ്റുള്ളവർ ആകുലത്തോടും ഖിന്നതയോടും കൂടി അന്യോന്യം കൈകൾ കോർത്ത്‌ പിടിച്ച് അനുഗമിച്ചു. സ്വർണ്ണമയമാർന്ന കണ്ണിന് ആനന്ദം പകരുന്ന ഒരു ദിവ്യ സ്ഥലത്ത് അവരെത്തി. വളരെ പക്വമായി പഴുത്തുനിറഞ്ഞ ഫലങ്ങളുമായി വൃക്ഷങ്ങൾ ഏതൊരു ആഗ്രഹവും സാധിച്ചുകൊടുക്കുന്ന ദേവലോകത്തിലുള്ള കല്പ്പവൃക്ഷം പോലെ, ചില്ലകലാണെങ്കിലോ വിനയത്തോടുകൂടി താഴ്ത്തിനില്ക്കുന്നത് കണ്ടു. ധാരാളം അമൃതതുല്യമായ മധുനിറഞ്ഞസ്ഥലങ്ങളും ഭക്ഷ്യാന്നങ്ങൾ നിറഞ്ഞ വസിക്കുവാൻ യോഗ്യമായ സ്ഥലം അവിടെ കണ്ടു, ദേവലോകം പോലെ ദിവ്യമായിരിക്കുന്നു, അവിടെ യോഗം ധരിച്ചു ജടാവൽക്കലം പൂണ്ടു ധ്യാനാവസ്ഥയിൽ നിശ്ചലയായിരിക്കുന്ന ഒരു യോഗിനി ജ്ഞാനാഗ്നിയാൽ പ്രകാശിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുന്ന സ്വയംപ്രഭാദേവിയേയും കണ്ടു. വിശപ്പും ദാഹവും ഉള്ളയിടത്തോളം കാലം നമുക്ക് അതിനെ നിവർത്തിക്കുവാനുള്ള ആരായാൻ ആയിരിക്കും ഏക ശ്രദ്ധ എന്നറിയാവുന്ന സ്വയംപ്രഭാദേവി, വാനരരോട് വിശപ്പും ദാഹവും തീർത്തുവരുവാൻ നിർദ്ദേശിച്ചു. (പക്വഫലമൂലജാലങ്ങളൊക്കവേ
ഭക്ഷിച്ച്‌ അമൃതപാനം ചെയ്തു "തൃപ്തരായ്-
ബുദ്ധിതെളിഞ്ഞു വരുവിൻ.." ).

 ഇതുകേട്ട് വാനരന്മാർ മൂത്തുപഴുത്തമാധുര്യമൂറുന്ന പഴങ്ങളും കിഴങ്ങുകളും കഴിച്ച്
'ചിത്തംതെളിഞ്ഞ്' ദേവീ സമീപം പുക്കു
ബദ്ധാഞ്ജലിപൂണ്ട് നിന്നോരനന്തരം
ചാരുസ്മിതപൂർവ്വമഞ്ജസാ യോഗിനി
"മാരുതിയോടു" പറഞ്ഞു തുടങ്ങിനാൾ ..
നമ്മൾ എവിടെപോയാലും അവിടെ നിന്ന് എന്തറിയുവാൻ കഴിയുമോ അതറിയുവാനല്ല ശ്രദ്ധായുണ്ടാവുക, മറിച്ച് നമുക്ക് നമ്മുടെ വാസനകൾക്കൊത്ത് വേണമെന്ന് തോന്നുന്നതേ നാം അന്വേഷിക്കൂ... വിശപ്പും ദാഹവും മാറിയാൽ തൃപ്തിയായെങ്കിൽ കൂടുതൽ അന്വേഷണം വേണമെന്ന് തോന്നില്ല; വായു, ജലം, ഭക്ഷണം, വാസസ്ഥലം, സുരക്ഷിതത്വം, സ്നേഹം ഇതൊക്കെ ഉണ്ടെങ്കിലും മറ്റെന്തോകൂടി അറിയണം എന്ന് തോന്നുമ്പോൾ മാത്രമാണ് നമ്മുടെ ആധ്യാത്മികമായ അന്വേഷണം തുടങ്ങുന്നത്. എല്ലാവരും തൃപ്തരായി ചിത്തശുദ്ധി വന്നവരായി തൊഴുകൈയോടെ വന്നു നിന്നെങ്കിലും ദേവി പറയുന്നത് മാരുതിയോടാണ്...!! മറ്റുള്ളവാനരർക്ക് വേണ്ടത് ഭക്ഷണവും ജലവും മാത്രമായിരുന്നു, അത്കിട്ടിയതിൽ അവർ തൃപ്തിയടഞ്ഞു!!
ആ ഗുഹയിൽ വീണ്ടും പോയി വസിച്ചാൽ അവിടെ നമ്മളെ ശല്യം ചെയ്യുവാൻ ആരും തന്നെ വരില്ല എന്നാണ് അംഗദനെ സമാധാനിപ്പിക്കുവാൻ വാനരന്മാർ കണ്ടുപിടിച്ച മാർഗ്ഗം. മരണത്തിൽ നിന്ന് രക്ഷപ്പെടുവാൻ ഒരു ഒളിച്ചോട്ടമല്ല വേണ്ടത് മറിച്ച് മൃത്യുവിനെ ജയിക്കുകയാണ് വേണ്ടത്. നമ്മുടെ ദുഃഖം കണ്ടു സഹതപിച്ച് അടുത്ത് എത്തുന്നവരും ദു:ഖിതർ തന്നെയെങ്കിൽ അവർക്ക് അതിൽ നിന്ന് നമ്മളെയെങ്ങനെ കരകയറ്റുവാനാകും? ദു:ഖിക്കുന്നവരുടെ കാഴ്ചപ്പാടുതന്നെ ശരിയാവണം എന്നില്ലല്ലോ.. പ്രശ്നത്തിൽ മുങ്ങിക്കിടക്കുന്നവർക്ക് മുങ്ങുന്നവനെ രക്ഷിക്കുവാനാകുമോ? അവർക്കുതോന്നി പ്രശ്നങ്ങളിൽ നിന്ന് ഒഴിഞ്ഞുമാറി ധാരാളം ഭക്ഷണവും സുഖമായി ജോലിചെയ്യാതെ വിശ്രമജീവിതം കഴിക്കാവുന്ന ദേവലോകതുല്യമായ ഒരു സ്ഥലം നമ്മൾ കണ്ടില്ലേ, അവിടെപ്പോയി സുഖമായി വസിക്കാം, ആരും നമ്മളെ ഉപദ്രവിക്കുവാൻ അവിടെ വരുകയുമില്ല. ഒരു മൃഗംപോലും അവിടെയില്ല. പിന്നെ ഇപ്പോൾ ഭയപ്പടേണ്ടതായ സുഗ്രീവനും ശ്രീരാമനും നമ്മളെ എങ്ങിനെകണ്ടുപിടിക്കുവാനാണ്. സമയം ഒട്ടും കളയാതെ നമുക്ക് വേഗം അവിടേക്കുപോകാം എന്ന്. ഇതുകേട്ടപ്പോൾ ഹനുമാൻ സ്നേഹപൂർവ്വം തലോടിക്കൊണ്ട് അംഗദന്റെ അടുത്ത് ചെന്നു പറഞ്ഞു തുടങ്ങി. 

നീ കിഷ്ക്കിന്ദയിലെ സമർത്ഥനായ യുവരാജാവാണ്. ഒരു യുവരാജാവിന് യോജിച്ചവിധത്തിലാണോ നീ ചിന്തിക്കുന്നത് അംഗദകുമാരാ? പ്രശ്നങ്ങളിൽ നിന്ന് ഒളിച്ചോടുകയാണോ വേണ്ടത്? എന്ത് ദുർവ്വിചാരമാണിത്? പ്രശ്നങ്ങൾ ജീവിതത്തിൽ വരുമ്പോൾ അതിനെ എങ്ങിനെ നേരിടണം എങ്ങിനെ പരിഹരിക്കണം എന്നല്ലേ ചിന്തിക്കേണ്ടത്? നീയെന്താണ് കരുതുന്നത്, ശ്രീരാമൻ നിന്നെ തന്റെ ശത്രുവിന്റെ പുത്രനായിട്ടല്ല കാണുന്നത് എന്ന് അറിഞ്ഞാലും, ശ്രീരാമദേവന്റെ മനസ്സിൽ ലക്ഷ്മണനേക്കാൾ കൂടുതൽ വാത്സല്യം നിന്നോടാണ്, അത് ശരിയായി ആരും ഇതുവരെ മനസ്സിലാക്കിയിട്ടില്ല, പക്ഷെ എനിക്കറിയാം ആ മനസ്സിൽ നടക്കുന്നത്. ഭഗവാന്റെ പ്രേമത്തിന് ഒരു കുറവും വരികയില്ല, സ്വർണ്ണത്തിനുണ്ടോ നിറക്കുറവുണ്ടാകുന്നു? അതുകൊണ്ട് ശ്രീരാമദേവനെ നീ യാതൊരു കാരണവശാലും ഭയപ്പെടേണ്ട. വാനരരാജാവായ സുഗ്രീവൻ ആണെങ്കിലോ ഭാഗവതോത്തമൻ ആണ്....ഗീതയിൽ പറയുന്നപോലെ അദ്വേഷ്ടാ സർവ്വ ഭൂതാനാം, മൈത്ര കരുണ ഏവ ച ... അംഗദാ നിന്റെ മുത്തച്ഛൻ ദേവന്മാരുടെ ദേവനായ ദേവേന്ദ്രനാണ്, അദ്ദേഹത്തിന്റെ മകനായ ബാലിയോ മഹാധൈര്യവും വീര്യവും ശക്തിയുമുള്ള ബാലിയും, ആ അച്ഛന്റെ മകനായി പിറന്ന നിനക്ക് ഒരിക്കലും വ്യാകുലം വേണ്ട. സുഗ്രീവനെയും ശ്രീരാമദേവനേയും ഭയക്കേണ്ടതില്ലെങ്കിൽ പിന്നെ നീ എന്തിന് ഒളിക്കണം? കൂടാതെ ഈ ഞാനും നിന്റെ കൂടെത്തന്നെയുണ്ട്. നിനക്ക് ഹിതം വരുന്നതേ ഞാനും ചെയ്യൂ. ഗുഹയിൽ പോയി ഒളിക്കുവാൻ കർമ്മങ്ങളിൽ നിന്ന് ഒഴിയുവാൻ അജ്ഞാനികൾ പറയുന്നത് കേട്ട് നീ ഭ്രാമിക്കല്ലേ, ഹാനി വരാതിരിക്കുവാൻ ഗുഹയിൽ പോയി ഒളിച്ചാൽ മതി എന്ന് പറഞ്ഞില്ലേ വാനരന്മാർ, പക്ഷെ നിനക്കു തോന്നുന്നുണ്ടോ രാമബാണത്തിനു ലക്‌ഷ്യം കണ്ടെത്താതെയിരിക്കുമെന്ന്? രാമന്റെ ബാണത്തിന് ഭേദിക്കുവാൻ പറ്റാത്തതായി എന്തുണ്ട്? ഈ മൂന്നു ലോകങ്ങളിൽ എവിടെയാണെങ്കിലും ഏതു ഗുഹയിൽ പോയൊളിച്ചാലും ശരി ലക്ഷ്യത്തിൽ എത്തുകതന്നെ ചെയ്യും.

ശ്രീമദ്‌ഭഗവദ്ഗീത ധ്യാനശ്ലോകം-4

*ഓം ശ്രീകൃഷ്ണപരമാത്മനേ നമഃ*

4.

"സർവ്വോപനിഷദോ ഗാവോ ദോഗ്ദ്ധാ ഗോപാലനന്ദനഃ

പാർത്ഥോ  വത്സഃ സുധീർഭോക്താ ദുഗ്ദ്ധം ഗീതാമൃതം മഹത്".

സർവ്വ ഉപനിഷത്തുകളും പശുക്കളായും; 

കറവക്കാരനായി  ഗോപാലനന്ദനനായ  ശ്രീകൃഷ്ണനും;  

ചിത്തശുദ്ധി വന്ന ജിജ്ഞാസുവായി പാർത്ഥനെന്ന പശുക്കുട്ടിയും; 

ഉപനിഷത്തുക്കളിലെസാരമായ ഭഗവദ് ഗീതയെന്ന അമൃതമായി ശുദ്ധമായ പശുവിൻ പാലും ആയി ഈ ശ്ലോകത്തിൽ പ്രതിപാദിച്ചിരിക്കുന്നു.

പശുക്കൾ നമ്മുടെ സമ്പത്തായിരുന്നു പുരാണകാലം മുതൽ. അമൃതമാകുന്ന പാൽ നമുക്ക് പ്രേമവർഷമായി തരുന്ന ഗോമാതാവ്. മാത്രമോ പാൽ, തൈര്, മോര്, വെണ്ണ, നെയ്യ്, ചീസ് അങ്ങിനെ എന്തൊക്കെ നമുക്ക് പാലിൽ നിന്ന് ലഭിക്കുന്നു. പ്രായഭേദമന്യേ, ജാതിഭേദമന്യേ, ദേശഭേദമന്യേ പാലിന്റെ മഹത്ത്വം അറിയുന്നവരാണ് നമ്മളൊക്കെയും. പശുക്കളെ കറക്കുവാൻ പരിചയം സിദ്ധിച്ചവനായിരിക്കണം പശുവിന്റെ പാലെടുക്കുവാൻ വരുന്നത്. ഗോക്കളെമേച്ചു നടക്കുന്നവരുടെ കണ്ണിലുണ്ണിയായ ഭഗവാൻ ശ്രീകൃഷ്ണൻ അടുത്തു വന്നാൽ സ്നേഹപൂർവ്വം ചുരത്തിക്കൊടുക്കാത്ത പശുക്കളുണ്ടാവുമോ? പക്ഷെ പശുക്കുട്ടിക്കു കൊടുക്കാതെ ഭഗവാൻ മുഴുവനും എടുക്കില്ലല്ലോ. എങ്ങിനെയുള്ള പശുക്കുട്ടിയാണ് ഇവിടെയുള്ളത് ? ചിത്തശുദ്ധിവന്ന ജിജ്ഞാസുവാണ്. പാർത്ഥൻ - പൃഥയുടെ പുത്രൻ - നമ്മളെ ഓരോരുത്തരേയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. പശുക്കുട്ടിക്കുവേണ്ടി വാത്സല്യപൂർവ്വം ചുരത്തിയൊഴുക്കുന്ന പാൽപ്പുഴ വാസ്തവത്തിൽ തന്റെ കുഞ്ഞിനു മാത്രമായി ഗോമാതാവ് കനിഞ്ഞു നൽകുന്നതാണോ ? അല്ല, നമുക്കാണ് കൂടുതൽ പ്രയോജനപ്പെടുന്നത്. ഈ ഗീതാമൃതമാകുന്ന ശുദ്ധമായ പാൽ സേവിക്കുവാൻ നാം സന്നദ്ധരാകണമെന്നു മാത്രം. ഏതുതുറയിൽ ഉള്ളവർക്കും ഏതു ദേശമാണെങ്കിലും ഏതു ജാതി-മതങ്ങളിൽ വിശ്വസിക്കുന്നവർ ആണെങ്കിൽപോലും ഭഗവദ് ഗീതാമൃതം അവരെ പോഷിപ്പിക്കുന്നു. 

ശ്രീമദ് ഭഗവദ്ഗീതാധ്യാന ശ്ലോകം-3 (13.1.14)

ഓം ശ്രീകൃഷ്ണപരമാത്മനേ നമ:

3.

"പ്രപന്ന പാരിജാതായ തോത്രവേത്രൈക പാണയേ

ജ്ഞാനമുദ്രായ കൃഷ്ണായ ഗീതാമൃതദുഹേ നമഃ"

ഗീതാമാതാവായ ഈ  ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ സവിശേഷതയും, ഗ്രന്ഥകർത്താവായ വ്യാസഭഗവാന്റെ വിശാലബുദ്ധിയേയും, വന്ദിച്ചു സ്മരിച്ചതിനു ശേഷം ജഗത് ഗുരുവായ, സർവ്വജ്ഞനായ,  സാക്ഷാൽ സച്ചിദാനന്ദമൂർത്തിയെ ആശ്രയിക്കുകയാണ്. വേദങ്ങളുടെ ഭാഗമായ ഉപനിഷത്തുക്കളിൽ ഗുരു-ശിഷ്യ സംവാദം ആയിട്ടാണ് പ്രതിപാദിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഇവിടെയും നര-നാരായണന്മാരായ അർജ്ജുന-ശ്രീകൃഷ്ണസംവാദമാണ് നാം കാണുന്നത്. 

ഗുരു ശിഷ്യന് പഠിപ്പിക്കുന്നതിലൂടെ മാത്രമല്ല ശിഷ്യന് അറിവ് തെളിയുന്നത്. ഗുരു-ശിഷ്യ പാരസ്പര്യത്തിലൂടെ 'ഒരു ട്യൂണിംഗ്' ഉണ്ടാകുന്നു. ശിഷ്യന് ഗുരുവിലും ശാസ്ത്രത്തിലും ഉള്ള ശ്രദ്ധ വളരെ പ്രാധാന്യം അർഹിക്കുന്നു. ഓരോ ശിഷ്യരേയും അവരിലുള്ള കുറവുകളും കഴിവുകളും പൂർണ്ണമായി മനസ്സിലാക്കി ഓരോരുത്തർക്കും അവരുടെ അറിവിന്റെ തലങ്ങൾക്കനുസൃതമായി സദ്‌ ഗുരുനാഥൻ കൃപ ചൊരിയും.ആരേയും ഉപേക്ഷിക്കുകയില്ല,  ക്ഷമയോടെ വാത്സല്യത്തോടെ അവരുടെ കൈപിടിച്ച് തന്റെ നിലയിലേക്ക് ഉയർത്തും. ഗുരുവിനെ സംബന്ധിച്ച് ലഘുവിനെ ഗുരുവിനൊപ്പം ആക്കിയെടുത്തു കഴിഞ്ഞാലും ശരി, ശിഷ്യനെ സംബന്ധിച്ച് തന്റെ കുറവുകൾ നികത്തിത്തന്നു തന്നെ ഭാഗവാനിലേക്ക് അടുപ്പിച്ച ഗുരുനാഥൻ ഭഗവാൻ തന്നെയാണ്. "ഗുരു സാക്ഷാൽ പരംബ്രഹ്മ". 

എങ്ങിനെയാണ് ഭഗവാനിവിടെ ഇരിക്കുന്നത് ? ജ്ഞാനമുദ്രയോടെയാണ്.  നമ്മുടെ കൈയിലെ അഞ്ചു വിരലുകളിൽ ചെറുവിരൽ - ശരീരത്തെയും; മോതിരവിരൽ -ഹൃദയത്തേയും മനസ്സിനേയും; നടുവിരൽ - ബുദ്ധിയേയും; ചൂണ്ടു വിരൽ - അഹങ്കാരത്തേയും; തള്ളവിരൽ - ഭഗവാനേയും സൂചിപ്പിക്കുന്നു, എന്ന് ആചാര്യന്മാർ പറയുന്നു. ചെറുവിരൽ കുഞ്ഞ് നിവർത്തിക്കാണിച്ചാൽ ടീച്ചർക്ക് കാര്യം പിടികിട്ടില്ലേ ? മോതിരവിരലിൽ ആണ് നമ്മുടെ വിവാഹമോതിരം ഇടുന്നത്. ചൂണ്ടുവിരൽ ചൂണ്ടുന്നത് അഹങ്കാരം പ്രകടമാക്കുകയല്ലേ ? ഈ അഹങ്കാരത്തെ ഒന്ന് ഭാഗവാനിലേക്ക് (തള്ളവിരലിലേക്ക്) കുനിച്ചാൽ ജ്ഞാനമുദ്രയായി. (അറബിയിൽ 'അള്ളാഹ്' എന്ന് എഴുതുന്നതും ജ്ഞാനമുദ്ര-പിടിച്ചിരിക്കുന്ന വിരലിൽ കൂടി എഴുതുന്നത് പോലെയാണത്രെ). നമ്മുടെ സമ്പൂർണ്ണ സമർപ്പണം മാത്രമേ വേണ്ടതുള്ളൂ.

 ഭഗവാനിവിടെ ഒരു കൈയിൽ കാലിമേക്കുന്നകോലും പിടിച്ചിരിക്കുന്നു. വീട് വിട്ടു പുല്ലുമേയാൻ കൊണ്ടുപോകുന്ന വഴിയോരത്ത് കാണുന്നതെല്ലാം രുചിച്ചു നോക്കി കൂട്ടത്തോടെ നടന്നുനീങ്ങും പശുക്കളെ, ഗോക്കളെ പാലിക്കുന്നവൻ കൈയിൽ ഒരു ചെറിയ വടിയും പിടിച്ച് കൂട്ടം തെട്ടുന്നവയെ തെളിച്ച്, വേണ്ടത്ര പച്ചപ്പുല്ലുകിട്ടുന്നയിടത്ത് കൊണ്ടുപോയി വയറുനിറയെ തിന്നാൻ അനുവദിച്ച്, ഒഴുകുന്ന പുഴവെള്ളം കുടിപ്പിച്ചു ദാഹവും ശമിപ്പിച്ചു വീട്ടിലേക്ക് തരിച്ച് 'നയിച്ച്‌' കൊണ്ടുവരും. ഭഗവാൻ ചെയ്യുന്നതും അത് തന്നെയല്ലേ ? 'ഗോ' എന്നാൽ 'ഇന്ദ്രിയങ്ങൾ' എന്നും അർത്ഥം ഉണ്ട്.  

സ്വർഗ്ഗത്തിലെ പാരിജാതവൃക്ഷം എല്ലാ ആഗ്രഹങ്ങളും സാധിച്ചു തരുന്നതാണത്രേ.  ശ്രീകൃഷ്ണപരമാത്മാവും ആശ്രയിക്കുന്നവർക്ക് ഭഗവാനെത്തന്നെ കൊടുക്കുന്നു. ഭഗവാനെത്തന്നെ കിട്ടിയാൽ തുച്ഛമായ മറ്റെന്തെങ്കിലും നമുക്ക് വേണമെന്ന് തോന്നുമോ ? അങ്ങിനെയുള്ള ശ്രീകൃഷ്ണപരമാത്മാവിനെ ഇതാ സർവ്വാത്മനാ ആശ്രയിക്കുന്നു. 

ശ്രീമദ്‌ ഭഗവദ്ഗീത ധ്യാനശ്ലോകം-2 (11.1.14)

ഓം ശ്രീകൃഷ്ണപരമാത്മനേ നമ:

"നമോഃസ്തുതേ വ്യാസവിശാലബുദ്ധേ, 

ഫുല്ലാരവിന്ദായതപത്രനേത്ര,

യേന ത്വയാ ഭാരതതൈലപൂർണ്ണഃ 

പ്രജ്ജ്വാലിതോ ജ്ഞാനമയഃ പ്രദീപഃ"

ഗീതാശാസ്ത്രത്തെക്കുറിച്ച്  പറഞ്ഞതിന് ശേഷം ഗ്രന്ഥകർത്താവായ വ്യാസഭവാനെ നമിക്കുകയാണ്. പരാശരമുനിയുടേയും സത്യവതിയുടേയും പുത്രനായി ജനിച്ച കൃഷ്ണദ്വൈപായന മഹർഷിയാണ് വേദങ്ങൾ വ്യസിച്ചതും പഞ്ചമവേദമായ മഹാഭാരതംഗ്രഥിച്ചതും.  

"വിടർന്നതാമരയിതൾ പോലെ കണ്ണുകളുള്ള, ചെളിയിൽ വിടർന്ന താമരയിൽ എങ്ങിനെ ചെളി പുരണ്ടിട്ടില്ലയോ അതുപോലെ ഒട്ടലില്ലാത്ത വ്യാസഭഗവാനേ, ഭഗവദ്ഗീതയാകുന്ന ജ്ഞാനദീപം, മഹാഭാരതമാകുന്ന എണ്ണയോഴിച്ചു പ്രകർഷേണ ജ്വലിപ്പിക്കുന്നതിന് സാഷ്ടാംഗ നമസ്ക്കാരം" - എന്നാണീ ശ്ലോകത്തിന്റെ സാമാന്യമായ അർത്ഥം.. 

വ്യാസഭഗവാന്റെ  വീക്ഷണം ഒന്നിലും  ആസക്തിയില്ലാതെയുള്ളതാണ്. ഒന്നിലും  ഒട്ടലില്ല.സത്യസന്ധമായുള്ളതാണ്. ശ്രീ  മഹാഭാരതത്തില്‍ സ്വന്തം ശരീരത്തിന്റെ വൈരൂപ്യത്തെക്കുറിച്ചു പോലും  വ്യാസഭഗവാന്‍  സത്യം മാത്രമേ  എഴുതിയിട്ടുള്ളൂ. ("വിരൂപോഹി ജാതീ ച അപി ദുര്‍ വര്‍ണ്ണ: പുരുഷ: കൃശ:, സുഗന്ധേതരഗന്ധ: ച സര്‍വഥാ ദുഷ്പ്രധര്‍ഷണ:"). താമര ചെളിയില്‍ ഉണ്ടായതാണെങ്കിലും  അതില്‍  അല്‍പ്പംപോലും  പങ്കം  ഇല്ല എന്നുള്ളതിനാല്‍  ആണ് വ്യാസഭഗവാന്റെ  കണ്ണുകള്‍ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യാനശ്ലോകത്തില്‍ താമരയിതളിനോട്  ഉപമിച്ചിരിക്കുന്നത്. (നമോഃസ്തുതേ വ്യാസവിശാലബുദ്ധേ, ഫുല്ലാരവിന്ദായത-പത്ര-നേത്ര).

നമഃ അസ്തു തേ വ്യാസവിശാലബുദ്ധേ - പണ്ടേതന്നെ വരുംകാലങ്ങളിൽ വരാൻപോകുന്ന മാറ്റത്തെ മുന്നിൽ കണ്ടിട്ടാവും അല്ലേ മഹാമുനേ! അങ്ങ് ഞങ്ങളെ പ്രബുദ്ധരാക്കുവാനായിട്ട് ഞങ്ങളിലെ ഓരോ സമയത്ത് മിന്നിമറയുന്ന ചിന്തകളെ പ്രതിനിധീകരിച്ച് ഓരോ കഥാപാത്രത്തെ കണ്ടത്!  ഞങ്ങളുടെ തെറ്റുകൾ, കഥാപാത്രങ്ങളുടെ കർമ്മങ്ങളും അതുകൊണ്ട്  അവർക്ക് അനുഭവിക്കേണ്ടിവരുന്ന ഫലങ്ങളേയും, മഹാഭാരതത്തിൽ കൂടി വ്യക്തമാക്കിത്തന്നത് ? ഈ സദുദ്ദേശം ഞങ്ങൾക്ക് പൂർണ്ണ ബോദ്ധ്യമായതിനാൽ, അങ്ങയുടെ ഈ വിശാലവീക്ഷണത്തിനു മുൻപിൽ സാഷ്ടാംഗ നമസ്ക്കാരം. 

'ശ്രീമദ്‌ ഭഗവദ്ഗീതയിലൂടെ' ലഭിക്കുന്ന ജ്ഞാനം എങ്ങനെ സമ്പൂർണ്ണമാണെന്ന് നമുക്ക് മനസ്സിലാക്കാം? ഏതൊരു ഭൌതികജ്ഞാനവും അതാത് വിഷയങ്ങളെ മാത്രം വെളിപ്പെടുത്തി തരുന്നതേയുള്ളൂ. ചരിത്രം, സയൻസ് എന്നിവ പഠിച്ചാൽ അതാത് വിഷയങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള അറിവേ നമുക്ക് ലഭിക്കുന്നുള്ളൂ. പക്ഷെ "അവനവനെ കാണിച്ചുതരുന്ന കണ്ണാടിയായ ശ്രീമദ്‌ ഭഗവദ്ഗീത" 'സത്യം' അറിയുവാനും അതിന്റെ വെളിച്ചത്തിൽ  സ്വയം അവലോകനം നടത്തി, നമ്മുടെ കഴിവുകളേയും കുറവുകളെയും  കണ്ടുപിടിക്കുവാനും, സ്വയം വേണ്ട തിരുത്തലുകൾ നടത്തി, 'സ്വധർമ്മാനുഷ്ഠാനത്തിലൂടെ'  'ലക്ഷ്യ'ത്തിലെത്തുവാനും  സഹായിക്കുന്നു. 

ശ്രീമദ്‌ഭഗവദ്ഗീത ധ്യാനശ്ലോകം-1 (10.1.14)

--ഓം ശ്രീകൃഷ്ണപരമാത്മനേ നമ:--

"ഓം പാർത്ഥായ പ്രതിബോധിതാം 
ഭഗവതാം നാരായണേന സ്വയം
വ്യാസേന ഗ്രഥിതാം പുരാണ
മുനിനാം മദ്ധ്യേ മഹാഭാരതം.

അദ്വൈതാമൃത വർഷിണീം
ഭഗവതീം അഷ്ടാദശ-അദ്ധ്യായിനീം
അംബ-ത്വാം അനുസന്ദധാമി
ഭഗവദ് ഗീതേ ഭവദ്വേഷിണീം"

"ഓം" - ഏതൊരു കാര്യവും തുടങ്ങുമ്പോൾ ഈശ്വരസ്മരണയോടെ തുടങ്ങണം എന്ന് ഇവിടെ നമുക്ക് ഓർമ്മിപ്പിച്ചു തരുകയും കൂടിയാണ് ശ്രീ മധുസൂതന സരസ്വതി. 'ഓം' എന്നാൽ പ്രണവം. ശബ്ദബ്രഹ്മം.

സർവ്വജ്ഞനായ സാക്ഷാൽ നാരായണഭഗവാൻ, വ്യാസമഹർഷിയുടെ ചിന്താധാരയിലൂടെ, വിഘ്നേശ്വരഭഗവാന്റെ തൂലികയിലൂടെ, മഹാഭാരതമെന്ന ഇതിഹാസത്തിലൂടെ, ഭഗവദ് ഗീതയാകുന്ന അമൃതധാര, പാർത്ഥനുവേണ്ടിയെന്ന മട്ടിൽ,അർജ്ജുനനെ നിമിത്തമാക്കി, ഭഗവാൻ നമുക്കൊരോരുത്തർക്കും 'അദ്വൈതമാകുന്ന അമൃതം' വർഷിച്ചുതരുന്ന കാരുണ്യഗീതം. മഹാഭാരതത്തിന്റെ ഒത്ത നടുവിലായി ഭീഷ്മപർവ്വത്തിൽ ശ്രീമദ് ഭഗവദ്ഗീതയിൽ നമുക്ക് ഉപനിഷദ്സാരങ്ങൾ നിറച്ചു വച്ചിരിക്കുന്നു. പൃഥ എന്നാൽ കുന്തീദേവിക്കും, ഭൂമിദേവിക്കും പേരുണ്ട്. പൃഥയുടെ പുത്രൻ പാർത്ഥൻ. ഭൂമിദേവിയുടെ പുത്രന്മാരിൽ ഒരാളായ പാർത്ഥനോടായാലും ശരി, നമ്മൾ ഓരോരുത്തരോടായാലും ശരി, 'ഭഗവാൻ പാടിയത്' (ഗീത), നമുക്ക് എല്ലാവർക്കും ഹിതകരമായതാണ്, ജാതി-മത-ദേശ-കാല-സ്ത്രീ-പുരുഷ-വർണ്ണ-ആശ്രമ ഭേദങ്ങളില്ലാതെ സംസാര-തരണം സുഗമമാക്കുവാൻ വേണ്ടിയാണ്.

ഗീതാശാസ്ത്രത്തെക്കുറിച്ച് പറഞ്ഞതിന് ശേഷം ഗ്രന്ഥകർത്താവായ വ്യാസഭവാനെ നമിക്കുകയാണ്. പരാശരമുനിയുടേയും സത്യവതിയുടേയും പുത്രനായി ജനിച്ച കൃഷ്ണദ്വൈപായാന മഹർഷിയാണ് വേദങ്ങൾ വ്യസിച്ചതും പഞ്ചമവേദമായ മഹാഭാരതംഗ്രഥിച്ചതും. വ്യാസഭഗവാന്റെ വീക്ഷണം ഒന്നിലും ആസക്തിയില്ലാതെ ഉള്ളതാണ്. ഒന്നിലും ഒട്ടലില്ല.സത്യസന്ധമായുള്ളതാണ്. ശ്രീ മഹാഭാരതത്തില്‍ സ്വന്തം ശരീരത്തെക്കുറിച്ചുപോലും വ്യാസഭഗവാന്‍ സത്യം മാത്രമേ എഴുതിയിട്ടുള്ളൂ. ("വിരൂപോഹി ജാതീ ച അപി ദുര്‍ വര്‍ണ്ണ: പുരുഷ: കൃശ:, സുഗന്ധേതരഗന്ധ: ച സര്‍വഥാ ദുഷ്പ്രധര്‍ഷണ:"). താമര ചെളിയില്‍ ഉണ്ടായതാണെങ്കിലും അതില്‍ അല്‍പ്പംപോലും പങ്കം ഇല്ല എന്നുള്ളതിനാല്‍ ആണ് വ്യാസഭഗവാന്റെ കണ്ണുകള്‍ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യാനശ്ലോകത്തില്‍ താമരയിതളിനോട് ഉപമിച്ചിരിക്കുന്നത്. (നമോഃസ്തുതേ വ്യാസവിശാലബുദ്ധേ, ഫുല്ലാരവിന്ദായത-പത്ര-നേത്ര).

അമ്മയുടെ സുഖശീതളമായ തലോടൽ പോലെ. ഗീതാമ്മയുടെ വാത്സല്യം നിറഞ്ഞ സമീപനം. ഏതു മക്കൾക്കും ഏതു സമയത്തും ആശ്രയിക്കുവാൻ കഴിയുന്നത് അമ്മയുടെ മടിയിലല്ലേ? എത്ര വലിയ തെറ്റുകൾ ചെയ്തവർക്കു പോലും ആശ്വസിക്കുവാൻ എന്നും അമ്മയുണ്ടാകും. സ്വന്തം മക്കളെ മാത്രമല്ല എല്ലാവരെയും മക്കളായി കാണുവാൻ പാകത്തിനൊരു വലിയ ഹൃദയം വഹിക്കുന്ന സ്നേഹനിധിയായ ഒരമ്മയെപ്പോലെ നമുക്ക് ഈ ഗീതാമാതാവിനെ ആശ്രയിക്കാം. പതിനെട്ടദ്ധ്യായങ്ങളിൽ ഒതുങ്ങിയ എഴുന്നൂറ്റിയൊന്നു ശ്ലോകങ്ങളിലൂടെ നമുക്ക് ഓരോരുത്തർക്കും ഭഗവാൻ 'ഞാൻ' ആരെന്നും, എന്റെ 'സ്വധർമ്മം' എന്തെന്നും പരിചയപ്പെടുത്തിത്തരുന്നു ഗീതാമാതാവ്. നമുക്ക് ഈ ഭഗവതിയമ്മയെ ഭവാബ്ധി തരണം ചെയ്യുവാനായി നമുക്കൊത്തൊരുമിച്ച് സാവധാനം അനുസന്ധാനം ചെയ്യാം.

Sanskrit Learning-3

वागार्थाविव संपृक्तौ वागार्थप्रतिपत्तये 

जगत: पितरौ वन्दे पार्वतीपरमेश्वरौ (रघुवंशं)

वाक् च अर्था च - वागार्था (meaning of the sense of speech)

वाक् + अर्था - वागार्था (जेस्त्व सन्धि)

वागार्था + इव वागार्थाविव (अयादि सन्धि)

First identify the Verb in this verse.

क्रियापदम् किं ? (Which is the क्रियापदम् ?) - वन्दे;   वन्दे is उत्तम पुरुषन् एकवचनम्, 

so अहं is the कर्ता implied.

कः वन्दे ? अहं (कालिदासः); 

कौ वन्दे ? (because there are two involved, we use कौ, which means to whom) - पार्वती परमेश्वरौ 

कीदृशौ पार्वती परमेश्वरौ ? पितरौ  (adj.)

कस्य पितरौ ? जगतः पितरौ

अन्वयम् :-  (अहं कालिदासः) वागार्थप्रतिपत्तये वागार्थाविव संपृक्तौ जगत: पितरौ पार्वतीपरमेश्वरौ वन्दे .

For the understanding of the meaning of the words of speech, 

I prostrate Parvati Devi and Lord Parameshwara.

Learning Vibhakthi through Sanskrit slokas-2

PublicFriendsOnly MeCustomDombivli, India AreafamilySee all lists...FamilyGo Back

रामो राजमणिः सदा विजयते रामं रमेशं भजे
रामेणाभिहता निशाचरचमूः रामाय तस्मै नमः ।
रामान्नास्ति परायणंपरतरं रामस्य दासोस्म्यहं
रामे चित्तलयस्सदा भवतु मे भो राम मामुद्धर ॥
(this sloka is taken from श्रीरामरक्षास्तोत्रम्)

In this verse there are two distinct sentences in each line. So, to explore the meaning of this verse, we have to understand just 8 simple sentences.
Let us start off by the set methodology of exploring phrase by phrase, word by word.

रामो राजमणिः = राम: राजमणिः

राम: = (Lord) RAma
राजमणिः = राजानाम् मणिः
राजानाम् = of kings
मणिः = jewel
राजानाम् मणिः = jewel among kings

सदा = always

विजयते = is victorious
रामो राजमणिः सदा विजयते = RAma, the jewel among kings is always victorious
रामं = रामम् = to RAma
रमेशं = रमेशम् 

रमेशम् = रमेश: --> तम्  --> रमेशम्
रमेश: = रमायाः ईशः (षष्ठी-तत्पुरुष- समासः)
रमायाः = of RamA रमा is the name of wife of ViShNu
ईशः = Lord
रमायाः ईशः = Lord of RamA, hence ViShNu

भजे = I am devoted to, or I do devotion to.

रामं रमेशं भजे = I do devotion to RAma, (hence) to Ramesha (i.e. to ViShNu)
One may ask, how doing devotion to RAma becomes devotion also to ViShNu. The logic lies in the mythology of incarnations of ViShNu. Among ten incarnations (दशावताराः) of ViShNu, RAma is regarded as the seventh. So, mythologically, ViShNu is the supreme deity, which undertook ten incarnations in the order - मत्स्य, कूर्म, वराह, नृसिंह, वामन, परशुराम, राम, कृष्ण, बुद्ध, कल्कि

When I deliberate on this mythology of दशावताराः to me it appeals to be the theory of evolution of life. When the globe was cooling down, and migratory life form had to emerge, it could have emerged only in the more congenial environment of water and not on the terrains. So first incarnation is मत्स्य, the fish. Next is कूर्म, the turtle, which could move both in water and on ground; yet more in water than on ground. Third वराह the rhino, who loves watery surroundings, but moves on ground of shallow waters. Fourth is नृसिंह, half lion (सिंह), half human (नृ). Fifth वामन, human, rather dimunitive. Sixth परशुराम, human, but rather savage, uncultured. Seventh राम, the ideal human. Eighth कृष्ण, adept at the ways of the world. Ninth बुद्ध, the exalted, self-realised soul. Tenth कल्कि where good and evil coexist.

Associated with this mythology of दशावताराः is also the concept of passage of time, the four Yuga's - कृत त्रेता द्वापार कलि. Incarnation of RAma is said to belong to कृत-युग Not much detail seems to have been mentioned about त्रेतायुग The incarnation of कृष्ण is said to belong to द्वापारयुग. Present times are of कलियुग, where good and evil coexist, rather times, when good is always challenged by the evil.

Learning Sanskrit is not just for learning a language. It is also a learning of what can be or what should be the cultured way of life. The language is a refined language and its literature speaks of refined life, of cultured life. Knowledge of Sanskrit is hence essential, certainly in कलियुग. It will be the real beacon to meet the challenges of the evil without compromising the refined thoughts and conduct.

भजे is also an interesting word. From भजे we have the noun भजनम्, which has two meanings - (1) a song of devotion (2) to sing a song of devotion.

By this connotation, भजे means not just "I do devotion", but "I do devotion by singing a song of devotion".

This word भजे is a declension of the root verb भज् meaning "to do devotion". From this verb भज् there is another noun, भक्तिः which means "devotion". One can do devotion in any of nine ways. नवविधा भक्तिः Doing devotion by singing a song of devotion i.e. by भजनम् is one of nine ways नवविधा भक्तिः There is a verse summing up all the nine ways of नवविधा भक्तिः Maybe, we can discuss that verse sometime later.

Presently on to the next phrase.

रामेणाभिहता = रामेण + अभिहता

रामेण = by RAma

अभिहता = consummately killed, destroyed

A little study on both these words -

रामेण = by RAma

It may be noticed that in the first sentence राम: was the subject. So the root word राम was in subjective or nominative case, which is called as first case प्रथमा विभक्तिः.
In the second sentence, the word was "रामम् = to RAma" in object case or accusative case, which is called the second case, द्वितीया विभक्तिः
Here we have it as "रामेण = by RAma" in instrumental case, which is called as the third case, तृतीया विभक्तिः

I guess, you got a good hint of why this verse is chosen for this lesson! Two sentences in each line, each sentence presenting cases first, second, third  etc. of the root word राम, all in perfect order and every line perfectly in शार्दूलविक्रीडितम् meter !

अभिहता = consummately killed, destroyed. The meaning "consummately" comes from the prefix अभि. There is a large number of prefixes, which can be prefixed to different words to get a range of shades of meaning of that word. The prefixes उपसर्गाः or उपपदानि not only help to get a range of shades of meaning, but do it so crisply, just by a prefix. We have that in most languages also, e.g. eject, reject, inject, project, adject(ive), abject

निशाचरचमू रामाय = निशाचरचमू: रामाय

निशाचरचमू: = निशा + चर + चमू:

निशाचर =  Here we have a suffix चर attached to the word निशा. 

The suffix चर is derived from the verb चर meaning "to move, to move about, to roam". The suffix such as चर lends the meaning of capability to do the action of the meaning of the verb. So suffix चर means capable of roaming. 

निशा = night

निशाचर = निशायाम् चरति इति capable of roaming in the night, ghost, nocturnal being. All राक्षसा: of army of रावण had such capability. They were निशाचरा:.

चमू: = army
निशाचरचमू: = निशाचराणाम् चमू: A compound of षष्ठी तत्पुरुष type. Army of beings capable of roaming in the night.

रामेणाभिहता निशाचरचमू: = Army of nocturnal beings was destroyed by RAma.

This sentence is in passive voice. The passive voice is rendered by अभिहता which is a past passive participle from the verb अभि + हन् 

This is another speciality of Sanskrit, that participles derived from verbs can do the function of verbs, such that a formal verb need not be visible.

रामाय तस्मै नमः 

रामाय = unto RAma. This is declension of राम in the dative case, the fourth case चतुर्थी विभक्तिः 

तस्मै = unto that This is declension of a pronoun तत् the indicative pronoun meaning "that", again in the fourth case. Because this pronoun qualifies the noun राम, both the noun and the qualifying pronoun (or adjective) have to be in the same case, here the fourth case.

नमः = bowing.

रामाय तस्मै नमः = bowing  (I bow) unto that RAma. Here, "that" hints also to that RAma who destroyed army of nocturnal beings.

रामान्नास्ति = रामात् न अस्ति

रामात् = from RAma, than RAma. This is declension of राम in the ablative case, the fifth case पञ्चमी विभक्तिः

न = not. An indeclinable used to render negative.

अस्ति = is

परायणं  = परायणम्  = परम् अयनम् A compound of type कर्मधारय . In the compounded word न of अयनम् becomes ण. Hence परायणम् from परम् अयनम्. There are rules for all such minute variations. We shall not go into all that at this stage. It is mentioned here just for information. Our focus shall be in understanding the meaning, than understanding all the grammar.

परम् = the other

अयनम् = the action of going, destination, recourse

परतरं = परतरम् Adjective of comparative degree from the root adjective पर. तर is the suffix which renders the comparative degree of an adjective. The superlative degree is rendered by  suffix तम

रामान्नास्ति परायणम् परतरम् = There is no better recourse than RAma.

रामस्य दासो ऽ स्म्यहम् = रामस्य दासः अस्मि अहम्

रामस्य = of RAma रामस्य is declension of राम in the sixth i.e. genetive case षष्ठी विभक्ति:

दासः = servent

अस्मि = (I) am

अहम् = I

रामस्य दासः अस्मि अहम् = I am servent of RAma

रामे चित्तलय: सदा भवतु मे

रामे = at RAma. रामे is declension of राम in the seventh i.e. locative case सप्तमी विभक्ति:

चित्तलय: = चित्तस्य लय: A compound of षष्ठी तत्पुरुष type 

चित्तस्य = of mind

लय: = resting

सदा = always

भवतु = may be, may stay

मे = for me or of me

रामे चित्तलय: सदा भवतु मे = Resting of my mind may always be at RAma or For me, resting of mind may always be at RAma.

भो राम मामुद्धर = भोः राम माम् उद्धर

भोः = an interjection to back a call "Oh" or "Eh"

राम = address to RAma to mean "Eh RAma" राम as हे राम is declension of राम in  address case संबोधन-विभक्ति:

माम् = to me 

उद्धर =  (please) uplift

भो राम मामुद्धर = भोः राम माम् उद्धर = Oh RAma, please uplift me !

RAma, the jewel among kings is always victoriousI do devotion to RAma, (hence) to Ramesha (i.e. to ViShNu)
by singing a song of devotionArmy of nocturnal beings was destroyed by RAmaI bow unto that RAmaThere is no better recourse than RAmaI am servent of RAmaResting of my mind may always be at RAmaOh RAma, please uplift me !

Isn't that a good prayer ? It brings out all the ardent feelings a devotee would have towards one's object or idol of devotion.
(source: https://groups.google.com/forum/#!topic/sb_marathalli/llMPoxlTYo0)

Learning Sanskrit vibhakti through sloka-1

Learning Sanskrit vibhakti through sloka

श्री रामः  शरणं समस्त जगतां  (रामः - प्रथमा)

रामं विना का गतिः  (रामम् - द्वितीया)

रामेण प्रतिहन्यते कलिमलम्  (रामेण - तृतीया)

रामाय तस्मै  नमः  (रामाय - चतुर्थी)

रामात् त्रस्यति कालभॆमभुजगो (रामात् - पञ्चमी)

रामस्य सर्वं वशे  (रामस्य - षष्टी)

रामे भक्तिरखण्डिता भवतु मे (रामे - सप्तमी)

राम ! त्वमेवाश्रयः  (राम ! - सम्बोधन प्रथमा)

र् + अ + म् + अ = राम (अकारान्तं पुल्लिङ्गं राम शब्दः)

Prof. Dr. V.N.Jha sir taught us to analyse this way:-

श्री रामः  शरणं समस्त जगतां
रामं विना का गतिः
रामेण प्रतिहन्यते कलिमलम्
रामाय तस्मै  नमः
रामात् त्रस्यति कालभॆमभुजगो
रामस्य सर्वं वशे
रामे भक्तिरखण्डिता भवतु मे
राम ! त्वमेवाश्रयः

रामं विना का गतिः (when  "विना" comes use द्वितीया or sometimes तृतीया also used like कार्यं विना  or कार्येण विना ); sometimes पञ्चमी also is used.

रामेण प्रतिहन्यते कलिमलम् (when रामं is हेतु of removing the impurities कलिमलम्, we use रामेण - तृतीया as as उपपद विभक्ति.;

(रामेण कलिमलम् प्रतिहन्यते - Passive Voice or कर्मणि प्रयोग);

रामाय तस्मै नमः - when नमः comes we have to use चतुर्थी  . ( रामाय - चतुर्थी);also the receiver should be in चतुर्थी;

रामात् त्रस्यति कालभॆमभुजगो - when भयार्थक धातु comes then पञ्चमी is used (रामात् );

श्री रामः  शरणं समस्त जगतां  (रामः - प्रथमा)
रामं विना का गतिः  (रामम् - द्वितीया)
रामेण प्रतिहन्यते कलिमलम्  (रामेण - तृतीया)
रामाय तस्मै  नमः  (रामाय - चतुर्थी)
रामात् त्रस्यति कालभॆमभुजगो (रामात् - पञ्चमी)
रामस्य सर्वं वशे  (रामस्य - षष्टी)
रामे भक्तिरखण्डिता भवतु मे (रामे - सप्तमी)
राम ! त्वमेवाश्रयः  (राम ! - सम्बोधन प्रथमा)

also in this sloka. रामो becomes रामः (प्रथमा) - सन्धि 

रामो राजमणिः सदा विजयते 

रामं रमेशं भजे

रामेणाभिहता निशाचरचमूः 

रामाय तस्मै नमः ।

रामान्नास्ति परायणंपरतरं 

रामस्य दासोस्म्यहं

रामे चित्तलयस्सदा भवतु मे 

भो राम ! मामुद्धर ॥

(this sloka is taken from श्रीरामरक्षास्तोत्रम्)

कृष्णो रक्षतु मां चराचरगुरु: 

कृष्णं नमस्याम्यहम् 

कृष्णेनामरशत्रवो विनिहता:

कृष्णाय तस्मै नमः ।

कृष्णादेव सुमुत्थितं जगदिदम् 

कृष्णस्य दासोस्म्यहम् 

कृष्णे भक्तिरचञ्चलास्तु भगवन् 

हे कृष्ण ! तुभ्यं नमः  ॥

क् + ऋ + ष् + ण् + अ = कृष्ण  (अकारान्तं पुल्लिङ्गं कृष्ण शब्दं)

कृष्णो रक्षतु मां चराचरगुरु: (when we do the sandhi, it becomes कृष्ण: - प्रथमा)

कृष्णं नमस्याम्यहम्  (कृष्णं - द्वितीया)

कृष्णेनामरशत्रवो विनिहता: (कृष्णेन - तृतीया)

कृष्णाय तस्मै नमः । (कृष्णाय - चतुर्थी)

कृष्णादेव सुमुत्थितं जगदिदम् (कृष्णात् - पञ्चमी)

कृष्णस्य दासोस्म्यहम्  (कृष्णस्य - षष्टी)

कृष्णे भक्तिरचञ्चलास्तु भगवन् (कृष्णे - सप्तमी)

हे कृष्ण ! तुभ्यं नमः  ॥ (हे कृष्ण ! - सम्बोधन प्रथमा)

गुरुरेव गतिः गुरुमेव भजे   गुरुणैव सहास्मि नमो गुरवे .

न गुरोः परमम् शिशुरस्मि गुरोः मतिरस्ति गुरौ मम पाहि गुरो ! 

गुरुरेव गतिः (गुरुः एव - गुरुः प्रथमा)

गुरुमेव भजे  (गुरुं एव - गुरुं द्वितीया)

गुरुणैव सहास्मि (गुरुणा एव - गुरुणा तृतीया)

नमो गुरवे .(गुरवे - चतुर्थी)

न गुरोः परमम् (गुरोः - पञ्चमी)

शिशुरस्मि गुरोः (गुरोः षष्टी)

मतिरस्ति गुरौ मम (गुरौ - सप्तमी)

पाहि गुरो ! (गुरो! संबोधाना प्रथमा)

Learning Sanskrit Language Level-II - सुप् Part-3

PublicFriendsOnly MeCustomDombivli, India AreafamilySee all lists...FamilyGo Back

सुप् is a technical term for a label used for tagging a group of 21 suffixes. Anyone of these collection of 21 is a सुप्. Name given to a collection of case-endings is सुप्. The group starting from सु and ending in सुप्. What are these सुप् ? These are inflections or suffixes. सुप् अन्ते यस्य तत् सुबन्तः

इत्  -- 'सुप्' - the last one in the group from सु to सुप्  प् is an इत्. The rule is आदिरन्त्येन सहेता - i.e., आदिः अन्त एन सह इता . In some chemical reactions a particular X elements are added to facilitate the chemical reactions and after the desired product is produced, X is removed. Likewise इत् is only a chemical or weapon or tool facilitating to perform certain functions, after which it is removed. इत् is a concept in the grammar to work out some techniques and it is not a part and parcel of the package.

धातु means root. By removing the prefixes and suffixes from a verb you will get the root or धातु. Root is the basic element.
Words can be derived using the rules of grammar by adding suffixes to the root or धातु . The terminations used to form various derivative bases are Primary Affixes and Secondary Affixes. Primary affixes (कृत्) are added to verb roots and Secondary affixes (तद्धित) is added to substantives.
Adding a affix called primary affix  कृत्  we get कृदन्तः ; Eg. तव्यत् is the suffix is added to the root कृ. कृ + तव्यत् = कर्त्तव्य .
By adding affixes to a धातु, we have formed  कृदंत words above. By adding prefixes to a धातु we can form new धातु! For eg., प्र + कृ = प्रकृ.
कृदन्तः + secondary set of कृत् we get तद्धितान्तः ;
Further we add something and we get a compound word or समस्त (For eg. रामलक्ष्मणौ).

A list of roots are given in धातुपाठ. धातु is again re-grouped into 10 गण in terms of the nature of outputs.
भ्वादि: अदादि:जुहोत्यादि: दिवादिः स्वादिः तुदादिः रुधादिः तनादिः क्र्यादिः चुरादिः
i.e., भू आदि ; अद् आदि, जुहोदि आदि ; दिव् आदि, सु आदि, तुद् आदि, रुध् आदि, तन् आदि, क्री आदि, चुर् आदयः ;
there is a sloka to remember all these 10 ganas.
भ्वाद्यदादि: जुहोत्यादि: दिवादिः स्वादिरेव च
तुदादिश्च  रुधादिश्च  तनादिश्च  क्र्यादिश्च  चुरादयः

There are 10 लकार (दश लकाराः) i.e., 6 Tenses and 4 Moods in Sanskrit.
6 Tenses are लट् (Present Tense); लङ् (Past Tense Imperfect); लुङ् (Past Tense Aorist);
लिट् (Past Tense Perfect); लुट् (First Future); लृट् (Second Future) and
4 Moods - लोट् (Imperative); विधिलिङ् (Potential);  आशॆलिङ् (Benedictive); लृङ् (Conditional).

Each one has 2 Personal Terminations:- प्रथम पुरुषः - मध्यम  पुरुषः -, उत्तमपुरुषः 
There is also an additional लकार - लेट् which is used only in Vedas. पुरुषाणां त्रीणि वचनानि सन्ति.
In English we have Singular and Plural but in Sanskrit we have 3 - एकवचनम्, द्विवचनम्, बहुवचनम्.

तिङ् is a collection of 18. The first half of 9 is परस्मैपदि and the second half is आत्मनेपदि. परस्मैपदि and आत्मनेपदि forms will give 90 forms each.

(to be continued)

Learning Sanskrit Language Structure Level-II Part-2

PublicFriendsOnly MeCustomDombivli, India AreafamilySee all lists...FamilyGo Back

All our scriptures and literature are in Sanskrit. We have a treasure house of our shastras, almost all in Sanskrit. Rig Veda for example, - in the beginning the idea was to preserve the text, and the outcome was Science came out..!!  Our forefathers have preserved them all orally from generations to generations without a fall of a single syllable!! And in the journey of preservation of the text Science came into being.

Jha sir mentioned the name of a book which every one should read, written by W,S.Allen - "Ancient Indian Phonetics".

Panini was a great Sanskrit Grammarian who lived in Ancient India in 4th century BCE. Before Panini, it was Vedic Sanskrit, and it was very much rich in the forms.  In course of time, as languages keep changing Panni started a Grammar pattern of existing language used in his times.His major work was Ashtadhyayi, which contains 8 chapters and 3,959  grammar rules. It is a complete set of grammar. From Panini onwards a special world of Grammar has taken place and that is Classical Sanskrit.  Later Katyayana wrote commantary (वर्तिक - explanations) on Panini's sutras, Patanjali Muni wrote Mahabhashya on Panini's sutras and these are called Trimuni Vyakarana (grammar of three great sages).

Panini collected all possible usages of Sanskrit prevalent at that time and started his analysis with "sentence". In Sanskrit there are only two categories of words. द्वाभ्यां पदाभ्यां वाक्यं भवति. पदसमूहं वाक्यम् . सुप् तिङ्न्तयोः वाक्यम् .
The structure of a Sanskrit sentence according to Panini - वाक्य = सुबन्त + तिङ्न्त.   x+सुप्+y+तिङ् = वाक्य.
What is सुबन्त ?  सुबन्त = प्रातिपतिक + सुप्  and  What is  तिङ्न्त? तिङ्न्त =  धातु + तिङ्
तिङ्न्त is a verbal form; and that which is not a verbal form is a सुबन्त. There should be one तिङ्न्त in a sentence and सुबन्त can be many.
What is x here? x is a प्रातिपादिक (base or stem); What is y?  y is a  धातु  (root).

In any case-ending after a noun or pronoun is a सुप्; सुप् is a set of 21 case-endings. सुप् is a label used for tagging a group of 21 suffixes. Anyone of these list of 21 is a सुप्.

सुप् अन्ते यस्य तत् सुबन्तः  

तिङ् अन्ते यस्य तत् तिङ्न्तः 

Sanskrit Language Learning Structure Level-II (part-1)

Just sharing my understandings from Prof. Dr.V.N.Jha Sir's teaching - 

Sanskrit Language Learning Structure Level-II 
conducted at Chinmaya International Foundation, Adi Sankara Nilayam, Veliyanad, Piravom, Kerala.

Introduction 

Any language has a structure. To make you aware of the Structure of Sanskrit is the aim of this course. Scientific Discipline of learning is also the aim of this course.  The structure of this language is perfect. This facilitates for the Computer Science. By learning the structure of Sanskrit, reading Computer Language Processing becomes very useful.

Language has a Form and also a Content.  The form captures the content. Language directly captures the gyan or Knowledge. A Form is 'visible' and through the form we refer to the content.  A form reflects the structure and one such reflection is the Language.
For eg. "There is a chalk on the table. - There is a relationship between the form and the content.
Another  eg. राम गाँव जाता है.  -  Ram is a Name; gao - is a Place; jata - is an action in the present tense.

Grammar is nothing but a set of rules. Bhartruhari, the Philosopher of Language said:  "A child is born with the capacity to relate all this in language. Brain is capable of generalizing the grammar.  Grammar is not to be taught while learning the First Language or Mother Tongue to a child. The second language is a Filtered Language. whereas the first language is the Filtering Language.
Language study has to be done in 4 levels:-
1)Phonology (वर्ण, सन्धि), - the arrangement of Phonemes in a certain pattern.
2) Morphology -  study of Morphemes or words
((3) Syntax  structure of sentences
(4) Vocabulary.

To understand the structure of a sentence we have to understand the structure of its components. Making a sentence means making it meaningful to read, write, speak and comprehend. Lipi or Script is not the language, it is the representation of the utterance is the language. Language is a Reality. We use it, so it exists. Language is there in the articulated form and before that it is in the unmanifested form. When I speak "Sanskrit" it becomes manifest, but in unmanifest form it was there in me as Knowledge.  An articulated form is the manifested form. The distinguishing feature of human beings is articulation of language. We can communicate through a language. 

(to be continued...)